Michael Harvey: Η άνοδος και η πτώση του ερασιτεχνικού κινηματογράφου
Σχεδόν από τις απαρχές της κινηματογραφίας αναγνωριζόταν πως μηχανές που θα χρησιμοποιούσαν φιλμ στενότερο (και άρα φθηνότερο) από το επαγγελματικό των 35 χιλιοστών, θα ήταν ελκυστικές για ερασιτέχνες. Στα 1898, η βρετανική πρωτοπόρα εταιρία Brit Acres κυκλοφόρησε μια μηχανή λήψης που χρησιμοποιούσε φιλμ των 17,5 χιλιοστών (μισό από αυτό των 35). Όμως το φιλμ της εποχής έχοντας ως βάση το nitrate ήταν εξαιρετικά εύφλεκτο και άρα αλκατάλληλο για οικιακή χρήση.
Στα 1912 ο Έντισον στις ΗΠΑ και η Pathe στη Γαλλία παρήγαγαν οικιακές μηχανές προβολής χρησιμοποιώντας φιλμ 21 και 28 χιλιοστών αντίστοιχα, το οποίο είχε βάση ασφαλείας μη εύφλεκτη. (Τα μετέπειτα ερασιτεχνικά φορμά των 16 και 9,5 χιλιοστών είχαν επίσης βάση ασφαλείας). Παρήγαγαν επίσης ειδικά τυπωμένες εκδόσεις κινηματογραφικών ταινιών για οικιακή προβολή, δραστηριότητα που υπήρξε πάντα σημαντικό μέρος της ερασιτεχνικής χρήσης του κινηματογράφου.
Δέκα χρόνια αργότερα εμφανίστηκε η μηχανή προβολής Baby 9,5 χιλ. της Pathe την οποία ακολούθησε μηχανή λήψης με το ίδιο όνομα. Το φορμά των 9,5 χιλ. είχε τρύπες για τα δόντια που "έτρεχαν" στη μέση του φιλμ. Το 1923 η Kodak εισήγαγε στις ΗΠΑ το φορμά των 16χιλ. με ένα σετ που περιελάμβανε μηχανή λήψης, μηχανή προβολής και οθόνη. Το φιλμ των 16 χιλ. ήταν ασπρόμαυρο και επεξεργασμένο με reversal-process ώστε να δώσει απαευθείας θετικό. Η Kodak και η Pathe δημιούργησαν επίσης μεγάλες βιβλιοθήκες επαγγελματικών ταινιών για οικιακή προβολή.
Το πρώτο βρετανικό κλάμπ ερασιτεχνικού κινηματογράφου σχηματίστηκε στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ το 1923 και σύντομα στο Ηνωμένο Βασίλειο υπήρχαν 200 αντίστοιχα κλάμπ. Περιοδικά σαν τα Home Movies και Home Talkies και Amateur Cine World (1934) έκαναν επίσης την εμφάνισή τους. Στα 1936 ξεκίνησε και ο ετήσιος διαγωνισμός "Τα δέκα καλύτερα" του Amateur Cine World, ο οποίος διεξαγόταν για περισσότερα από πενήνητα χρόνια.
Πριν από τον πόλεμο, υπήρξε ένας σημαντικός αριθμός από μηχανές λήψης και προβολής βρετανικής κατασκευής από φίρμες όπως οι Ensign, Dekko, Specto, British Thomson Houston, Pathe και Kodak. Οι Βρετανοί ερασιτέχνες προτιμοιύσαν το φορμά των 9,5 χιλ. - ήταν πολύ φθηνότερο από αυτό των 16 χιλ. ενώ έδινε σχεδόν το ίδιο μέγεθος εικόνας.
Το 1932, η Kodak εισήγαγε το φορμα των 8 χιλ. με την μηχανή λήψης Eight-20 Και την αντίστοιχη μηχανή προβολής. Το φιλμ ήταν πλάτους 16 χιλ. και παιρνούσε δυο φορές μέσα από την κάμερα αποτυπώνοντας εικόνες πρώτα στη μια πλευρά του φιλμ κι έπειτα στο άλλο μισό. Μετά την εμφάνιση το εργαστήριο έκοβε το φιλμ στη μέση κατά το μήκος και ένωνε τα δυο μισά φτιάχνοντας μια ταινία των 8 χιλ.
Το χρώμα έφτασε στου ερασιτέχνες πρώτα φορά το 1928 με τη φακοειδή προσθετική επεξεργασία Kodacolor 16 χιλ. Το φιλμ Dufaycolor 16 χιλ. εμφανίστηκε το 1934 και το Kodachrome 16 χιλ. ήρθε στην αμερικανική αγορά το 1935, με μια έκδοση των 8 χιλ. την επόμενη χρονιά. Στα τέλη της δεκαετίας του '50 το 90% των φιλμ που πωλούνταν ήταν έγχρωμα.
Μετά από τον πόλεμο, υπήρξε μια τεράστια διάδοση των μηχανών λήψης στο πλατύ κοινό. Τα 8 χιλ. έγινα το πιο διαδεδομένο φορμά, καθώς ήταν απλούστερο και οικονομικότερο. Τα 9,5 χιλ. περιορίστηκαν ενώ το φορμά των 16 χιλ. άρχισε να καθιερώνεται για επαγγελματικές λήψεις και χρησιμοποιήθηκε ευρέως στην τηλεόραση.
Κατά τη δεκαετία του '50 οι βρετανική παραγωγή μηχανών λήψης και προβολής άνθισε. Όμως την επόμενη δεκαετία (του '60) άρχισε να φθίνει με την άνοδο της ιαπωνικής βιομηχανίας και την άρση των περιορισμών στις εισαγωγές. Τα μηχανήματα ιαπωνικής προέλευσης επικράτησαν τελικά στην αγορά κατά τις δεκαετίες του '60 και του '70.
Το 1965 η Kodak εισήγαγε το φορμάτ των Super 8, μαζί με τη σειρά μηχανών λήψης και προβολής Instamatic. Το πλάτος του φιλμ παρέμενε στα 8 χιλ. αλλά είχε μικρότερη διάτρηση παρέχοντας έτσι 50% μεγαλύτερη εικόνα απ' ότι το standard 8. Πωλούνταν σε κασέτες για εύκολη τοποθέτηση στη μηχανή και περνούσε μόνο μια φορά μέσα από τη μηχανή. Την ίδια εποχή η Fuji εισήγαγε το φορμά Single 8, με το ίδιο μέγεθος αλλά με διαφορετικού τύπου κασέτες. Πολλοί κατασκευαστές παρήγαγαν μηχανές λήψης και προβολής Super 8και το φορμά αυτό έγινε το δημοφιλέστερο κατά τη δεκαετία του '70.
Πριν από τον πόλεμο κάποιοι ερασιτέχνες προσέθεταν ήχο στις ταινίες τους χρησιμοποιώντας κατγραφείς σε δίσκους. Ο ήχος του φορμα των 16 χιλ. προτυποποιήθηκε το 1932 με τη μηχανή προβολής RCA Victor η οποία χρησιμοποιούσε φιλμ με μονή διάτρηση και μια οπτική καταγραφή ήχου στην άλλη άκρη του φιλμ που δεν είχε πλέον διάτρηση. Κατά τη δεκαετία του '50 εμφανίστηκε το φιλμ 16 χιλ. με μαγνητική ταινία καταγραφής ήχου. Πολλοί ερασιτέχνες χρησιμοποιούσαν μαγνητόφωνα συγχρονίζοντάς τα με την μηχανή προβολής και από το 1960 ήταν πλέον δυνατή η μαγνητική καταγραφή ήχου στην άκρη των φιλμ 8 χιλ. Όμως η εύκολη συγχρονισμένη καταγραφή ήχου και εικόνας για τους ερασιτέχνες κατέστη δυνατή μόνο από το 1973 όταν η Kodak εισήγαγε τη σειρά μηχανών Ektasound Super 8.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '70 υπολογίζεται ότι το 10% από τα βρετανικά νοικοκυριά διέθεταν κινηματογραφική μηχανή λήψης. Το 1978 η Polaroid εισήγαγε το σύστημα Polavision με το οποίο ήταν δυνατό να έχει κανείς εμφανισμένο έγχρωμο φιλμ 90 λεπτά μετά από τη λήψη. Το σύστημα αυτό όμως δε γνώρισε εμπορική επιτυχία και κατά τη δεκαετία του '80 όλο το ενδιαφέρον για την ερασιτεχνική κινηματογραφία πλέον έσβηνε. Οι πωλήσεις κινηματογραφικού εξοπλισμού έφθασαν να αποτελούν το ένα τεσαρακοστό της συνολικής αγοράς φωτογραφικών της Βρετανίας και ανάλογα μειώθηκαν και οι πωλήσεις φιλμ. Αφοσιωμένοι ερασιτέχνες και οι σύλλογοί τους συνέχισαν να δημιουργούν ταινίες αλλά η πλειοψηφία των ευκαιριακών χρηστών εγκατέλειψε τις ερτασιτεχνικές οικογενειακές ταινίες.
Από τα τέλη της δεκαετίας του '80 πλέον η ερασιτεχνική αγορά στράφηκε στο video καθώς εμφανίστηκαν αντίστοιχες φορητές κάμερες μικρού μεγέθους.
Michael Harvey
Εθνικό Μουσείο Φωτογραφίας, Ταινιών και Τηλεόρασης, Ηνωμένο Βασίλειο
Βιβλιογραφικές προτάσεις:
Coe, Brian, The History of Movie Photography, (London, Ash and Grant, 1981) Focal Encyclopedia of Film and Television Techniques, (London, Focal Press, 1969) Matthews, Glenn E. and Raife G. Tarkington, Early History of Amateur Motion-picture Film, (SMPTE Journal, March 1955) McKee, Gerald, The Home Cinema: Classic Home Movie Projectors 1922-1940 (Gerrards Cross, McKee, 1989)
English
Ελληνικά