David Usborne: Τα πιο ακριβά καρέ

Είκοσι έξι δευτερόλεπτα φλου κινηματογραφικής εικόνας εξακολουθούν να προβάλλονται ξανά και ξανά στο μυαλό των Αμερικανών 35 χρόνια αφότου ο Έιμπραχαμ Ζαπρούντερ κινηματογράφησε κατά τύχη τη δολοφονία του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι. Αν και είναι ένα ανεκτίμητο ιστορικό ντοκουμέντο, τελικώς έχει τιμή: περίπου 18,5 εκατομμύρια δολλάρια.

του David Usborne

Πριν από 35 χρόνια και μερικές ημέρες ένας απλός μόδιστρος του Ντάλας, ο Έιμπραχαμ Ζαπρούντερ, είχε χαρεί πολύ που το γραφείο του βρισκόταν σε εκείνο το συγκεκριμένο σημείο της πόλης. Ήταν δίπλα στην Ντίλι Πλάζα, απέναντι από την Αποθήκη Σχολικών Βιβλίων. Εκείνο το πρωινό ο πρόεδρος Τζων Φιτζέραλντ Κένεντι θα περνούσε από εκεί μέσα σε μια ανοιχτή λιμουζίνα. Ο Ζαπρούντερ θα μπορούσε να σταματήσει λίγο τη δουλειά του και να βγει έξω για να παρακολουθήσει την πομπή.

Ένας βοηθός του, ακόμη πιο ενθουσιασμένος από εκείνον με το εξαιρετικό γεγονός, τον έπεισε να πάει σπίτι του και να φέρει την κινηματογραφική μηχανή του. Το αφεντικό συμφώνησε. Ήταν μόνο μια απλή ερασιτεχνική κάμερα των 8mm, θα μπορούσαν όμως να απαθανατίσουν τον πρόεδρο. Έτσι την ώρα που η αυτοκινητοπομπή πλησίαζε κατεβαίνοντας την Ελμ Στριτ, ο Ζαπρούντερ με τη βοήθεια του βοηθού του, στηρίχθηκε επάνω σε έναν τσιμεντόλιθο στο γρασίδι. Καθώς η πομπή έστριβε στην Ντέιλι Πλάζα, άρχισε να κινηματογραφεί κατορθώνοντας να έχει συνεχώς τον πρόεδρο μέσα στο καρέ. Ο 60χρονος μόδιστρος ήταν ερασιτέχνης κινηματογραφιστής, είχε όμως σταθερό χέρι.

Η ταινία του Ζαπρούντερ, διαρκείας μόλις 26 δευτερολέπτων, έμελλε να αποτελέσει το πολυτιμότερο ίσως κομμάτι φιλμ αυτού του αιώνα. Επρόκειτο για τη μοναδική ζωντανή μαρτυρία ενός γεγονότος που τραυμάτισε βαθιά τις ΗΠΑ-της δολοφονίας ενός προέδρου στο απόγειο της δόξας του. Τα ερασιτεχνικά καρέ του, έγχρωμα αλλά χωρίς ήχο, θα αποτυπώνονταν βαθιά στη συνείδηση και στη λαϊκή κουλτούρα της Αμερικής τις επόμενες δεκαετίες. Έμελλε επίσης να αποτελέσει αντικείμενο έντονης διαμάχης και βασική πηγή των υπερμάχων των θεωριών συνωμοσίας, καθώς θέτει υπό αμφισβήτηση το πόρισμα της επιτροπής Γουόρεν ότι ο πρόεδρος δολοφονήθηκε από έναν μόνο σκοπευτή, τον Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ, που πυροβόλησε από την Αποθήκη Σχολικών Βιβλίων.

Τριάντα πέντε χρόνια αργότερα το φιλμ αυτό θα έφερνε τελικά αντιμέτωπους τους κληρονόμους του Ζαπρούντερ ( ο οποίος  πέθανε από καρκίνο το 1970) με την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Η διαμάχη αυτή εκτυλίσσεται αυτή τη στιγμή στην Ουάσιγκτον. Στο επίκεντρό της βρίσκεται ένα ερώτημα που κυριολεκτικά μοιάζει να μην έχει απάντηση: ποια είναι η χρηματική αξία της ταινίας; πώς μπορεί να κοστολογήσει κανείς ένα κομμάτι ιστορίας;

Η αντιπαράθεση ξεκίνησε με μια απόφαση που έλαβε πέρυσι ένα σώμα ιστορικών και αρχειοφυλάκων που είχε συσταθεί στο Κογκρέσο το 1992 με τον τίτλο Επιτροπή Επανεξέτασης των Αρχείων της Δολοφονίας.Το έργο της, το οποίο ολοκληρώθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο, ήταν να βρει και να παραδώσει στο κοινό οποιοδήποτε υλικό έχει κάποια σχέση με τη δολοφονία του Κένεντι και οι προηγούμενες κυβερνήσεις είχαν κρατήσει μυστικό ως τότε.

Μια από τις αποφάσεις της επιτροπής ήταν να κηρύξει την ταινία του Ζαπρούντερ ιδιοκτησία του αμερικανικού λαού. Παρ' ότι το πρωτότυπο φιλμ φυλάσσεται στο κτίριο των Εθνικών Αρχείων από το 1978, εξακολουθούσε να ανήκει στους κληρονόμους του Ζαπρούντερ, οι οποίοι είχαν το δικαίωμα να το πουλήσουν σε οποιονδήποτε ανά πάσα στιγμή. Ο Κέρμιτ Χολ, μέλος της Επιτροπής θεωρεί την απόφαση αυτή απολύτως σωστή. "Αν η επιτροπή είχε κάποια μεγαλύτερη συνεισφορά, αυτή ήταν η μεταβίβαση της κυριότητας της ταινίας στο Δημόσιο, έτσι ώστε να ανήκει για πάντα στο αμερικανικό κράτος και να μην καταλήξει στην ιδιωτική συλλογή κάποιου σαουδάραβα πρίγκιπα ή να κοπεί σε κομματάκια και να πουλιέται σαν κειμήλιο" λέει. "Ήταν μια από τις δυσκολότερες αποφάσεις μας και η καλύτερη που πήραμε".

Εκείνο το μοιραίο πρωινό στην Ντίλι Πλάζα ο Ζαπρούντερ φαίνεται πως κατάλαβε αμέσως τι είδους προβλήματα θα ανέκυπταν στο μέλλον. Μόλις η προεδρική λιμουζίνα απομακρύνθηκε, με τον πρόεδρο χτυπημένο στο κεφάλι και τη Τζάκι να ζητάει βοήθεια από τον πράκτορα των μυστικών υπηρεσιών σκαρφαλώνοντας στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου, είπε σε έναν ρεπόρτερ της εφημερίδας "Dallas Morning News" τι είχε κινηματογραφήσει. Ο ρεπόρτερ ενημέρωσε στη συνέχεια έναν πράκτορα των μυστικών υπηρεσιών και πήγαν μαζί και οι τρεις πρώτα στην εφημερίδα και ύστερα στην τοπική μονάδα της Kodak για να εμφανίσουν το φιλμ αμέσως. Πριν από το τέλος της ημέρας, ο Ζαπρούντερ είχε βάλει ένα δικηγόρο να του συντάξει νομικό έγγραφο που απαγόρευε στους ανακριτές να κάνουν άλλα αντίγραφα και να τα αφήσουν να διαρρεύσουν.

Το επόμενο πρωινό, στις 23 Νοεμβρίου, ο Ζαπρούντερ πούλησε τα δικαιώματα των φωτογραφιών που θα μπορούσαν να εκτυπωθούν από το φιλμ και στη συνέχεια τα δικαιώματα του ίδιου του φιλμ στο περιοδικό "Life" αντί 150.000 δολαρίων. Όπως είχε πει στον διευθυντή του "Life", Ρίτσαρντ Στόλι, στη λήψη αυτής της απόφασης τον είχε βοηθήσει ένα όνειρο. Είχε ονειρευτεί ότι ενώ περπατούσε στην Τάιμς Σκουέαρ τον είχε πλευρίσει ένας κράχτης ο οποίος έπειθε τους περαστικούς να μπουν σε ένα βρώμικο κινηματογράφο για να παρακολουθήσουν στη μεγάλη οθόνη τα μυαλά του προέδρου να τινάζονται επάνω στην ταπετσαρία του αυτοκινήτου του.

Αφού δημοσίευσε τα καρέ στις σελίδες του πρώτα σε ασπρόμαυρο και ύστερα σε έγχρωμο (χωρίς τη σκηνή που ο πρόεδρος πυροβολείται στο κεφάλι) το "Life" κράτησε το φιλμ μακριά από τη δημοσιότητα, όπως είχε υποσχεθεί στον Ζαπρούντερ.Το έδωσε μόνο στην Επιτροπή Γουόρεν και, χρόνια αργότερα, στη δίκη του Κλέι Σόου, ο οποίος είχε κατηγορηθεί - και τελικά αθωώθηκε- ότι είχε συμμετάσχει στη συνωμοσία.

Το 1974 ωστόσο, όταν μιας κακής ποιότητας πειρατική κόπια μεταδόθηκε από ένα τοκ σόου του ABC με οικοδεσπότη τον Τζεράλντο Ριβέρα, το "Life" άρχισε να αισθάνεται το βάρος της ευθύνης του. Τρία χρόνια αργότερα ξαναπούλησε το φιλμ στην οικογένεια για 1.000.000 δολάρια. Επί πάρα πολλά χρόνια το φιλμ του Ζαπρούντερ είχε παραμείνει ουσιαστικά κρυμμένο από το κοινό. Στην εκπομπή του Ριβέρα ήταν η πρώτη φορά που το πλήρες περιεχόμενο δόθηκε στη δημοσιότητα. Ωστόσο το αμερικανικό - και το παγκόσμιο - κοινό είδε την πραγματική κόπια που είχε τραβήξει ο Ζαπρούντερ μόνο στην ταινία του Όλιβερ Στόουν "JFK".

Το περασμένο καλοκαίρι στη λίστα των μπεστ σέλλερ των βιντεοκλάμπ στις ΗΠΑ, εκτός από την ανάκριση του Μπιλ Κλίντον από τον Κένεθ Σταρ, περιλαμβανόταν μια ακόμη βιντεοταινία. Είχε τον τίτλο "Εικόνες από μια δολοφονία" και προκάλεσε και αυτή έντονη διαμάχη. Στα τέλη του περασμένου χρόνου οι κληρονόμοι του Ζαπρούντερ προσέλαβαν μια εταιρεία ειδικών για να φτιάξουν μια καινούργια ψηφιακά επεξεργασμένη κόπια των 26 ιστορικών δευτερολέπτων. Κάποια εταιρεία ονόματι MPI μετέφερε στη συνέχεια το αποτέλεσμα σε βίντεο για να διατεθεί προς πώληση στο κοινό.

Η νέα κόπια, καθαρή και με ζωντανά χρώματα, προκαλεί πραγματικό σοκ στον θεατή και πυροδότησε νέα διαμάχη, η οποία εξακολουθεί να μαίνεται αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ: είναι σωστό μια ταινία που από την 1η Αυγούστου αποτελεί ιδιοκτησία του έθνους να διανέμεται με τόση ελευθερία στο κοινό; Αρθρογράφοι και ιστορικοί έχουν αποφανθεί ότι η οικογένεια - η οποία έχει δικαιώματα 20% επί των πωλήσεων της βιντεοκασέτας- διέπραξε ένα τρομερό έγκλημα εμπορικής ανηθικότητας. Τουλάχιστον, λένε, αποτελεί προσβολή για την οικογένεια Κένεντι, για την οποία η δολοφονία εξακολουθεί να αποτελεί ζήτημα προσωπικής οδύνης.

Το θέμα της αποζημίωσης των κληρονόμων του Ζαπρούντερ όσον αφορά τη μεταβίβαση της κυριότητας στην αμερικανική κυβέρνηση δεν έχει ρυθμιστεί ακόμη. Η οικογένεια άρχισε τις διαπραγματεύσεις από το ποσό των 18,5 εκατομμυρίων δολαρίων. Το αμερικανικό υπουργείο Δικαιοσύνης έμεινε ωστόσο ασυγκίνητο. Η αντιπροσφορά του ήταν αρχικά 750.000 δολάρια - με μεγάλη απροθυμία ανέβηκε στα 3.000.000. Το ζήτημα βρίσκεται σε αδιέξοδο και δεν πρόκειται να μάθουμε τη λύση του πριν από τον Ιούνιο του επόμενου χρόνου, οπότε και αναμένεται να ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις .

(Μετάφραση άρθρου της "The Independent" που δημοσιεύθηκε την Κυριακή 6-12-1998 στην εφημερίδα "Βήμα" )